Znamenitost Manakova Kuća

Znamenitosti Beograd - Manakova kuća sa liste Znamenitosti Beograd se nalazi u predgrađu nekadašnje Savamale, na uglu ulica Kraljevića Marka i Gavrila Principa. U njoj se nalaze bogate zbirke narodnih nošnji, sa Kosmeta i iz Južne Srbije, zatim običaja i slično, sve ukupno oko 2600 predmeta.
Kuća sa liste Znamenitosti Beograd proglašena je za spomenik kulture Rešenjem Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda od 9. 5. 1963. godine.

Savamala je početkom devetnaestog veka, pored Palilule, bila jedino predgrađe naseljeno uglavnom Srbima. Počinjala je od sadašnje Ulice Kraljevića Marka i zahvatala je kraj oko Zelenog venca, Bosanske (Gavrila Principa) i Abadžijske ulice (Narodnog fronta). Manakova kuća svedoči o stanju pre regulisanja i nastanka nove, srpske Savamale. Nju su, po naredbi kneza, „indžiliri“ morali da čuvaju dok su rušili Savamalu i prosecali nove ulice. Ne zna se tačno vreme njene izgradnje. Pretpostavlja se da je podignuta u vreme kada su podizani Konak kneginje Ljubice i Kafana „?“.
Postoji više legendi koje se vezuju za ovu kuću. Po nekim predanjima, u njoj je bio smešten tatar (pošta) kneza Miloša Obrenovića. U vreme Miloša Obrenovića nisu postojale uređene pošte, niti poštanske linije sa određenim pravcem i vremenom odlaska i dolaska pošiljki. Prenos pošte vršile su, prema potrebi, pismonoše na konjima koji su se zvali tatari. Noseći poštu, tatari su se tokom puta kratko zadržavali u poštanskim stanicama, gde su menjali konje, odmarali se i jeli. Po njima su se nazivale poštanske stanice, a po predanju jedna od njih, Manakova kuća, bila je na liniji na kojoj su tatari prenosili službena pisma i državne dokumente.
Za ovu staru gradsku kuću vezuje se i legenda da je bila namenjena turskom agi i njegovom haremu. Pouzdano se zna da je kuću kupio Grk Manojlo Manak, koji je sedamdesetih godina devetnaestog veka u prizemlju držao pekaru i kafanu, dok je sprat koristio za stanovanje. Po njegovom rođaku Manaku Mihailoviću, dobila je i ime.
U sećanju starih Beograđana ostala je zapamćena kao kafana. Na najstarijoj fotografiji koja se čuva u Muzeju grada Beograda vidi se natpis sa imenom Arse Petrovića, ispred koje se nalaze stolovi postavljeni na trotoaru ulice. Pored zainteresovanih fotografa, izgled Manakove kuće zabeležili su i arhitekta Štaudinger i grafičar Luka Mladenović.
Svojim konstruktivnim odlikama, Manakova kuća , locirana na staroj regulaciji, dokumentuje razvoj Beograda. U njoj se ogledaju građevinski postupci, prilagođavanje terenu i kultura stanovanja toga vremena. Građena je u bondručnom sistemu, sa ćerpičem u blatu. Pokrivena je ćeramidom. Dispozicija prostorija posledica je nasleđene regulacije i neravnog terena. Ima podrum, prizemlje, međusprat i sprat.
Sredinom pedesetih godina dvadesetog veka zgrada je bila ruinirana i sklona padu. Njeno rušenje je sprečeno, a Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda je od 1964. godine do 1968. izveo restauraciju i konzervaciju. Projekat temeljne rekonstrukcije poveren je arhitekti Zoranu Jakovljeviću i tom prilikom ojačani su temelji, zamenjena je drvena bondručna konstrukcija, a zadržan raspored i veličina prostorija. Zadržani su i detalji enterijera – drvene tavanice, odžaklije i stepenice. Doksat je potpuno rekonstruisan putem analogije s pojedinim objektima iz toga vremena i slične arhitekture u Beogradu, Grockoj i Sopotu.
Radovi su izvedeni namenski za smeštaj etnografske zbirke Hristifora Crnilovića (1886–1963), slikara, jednog od retkih istraživača i kolekcionara folklornog nasleđa, koji je za sobom ostavio tako značajnu kolekciju predmeta da predstavlja svojevrstan muzej narodnog stvaralaštva.
Ugovorom o poklonu Zbirke slikara i kolekcionara Hristifora Crnilovića gradu Beogradu, obnovljena Manakova kuća ustupljena je na korišćenje Etnografskom muzeju za smeštaj, čuvanje i izlaganje pomenute zbirke.
Danas se tu nalaze i radionice za izučavanje tradicionalnih zanata i narodne radinosti – ručno tkanje i keramiku, kao i škola klasičnih grafičkih tehnika. U prizemnom delu Manakove kuće postoji etno-izlog. Očuvanjem ovakvog arhitektonskog spomenika kao svojevrsnog kulturnog centra sa izložbama koje u ovakvom ambijentu dočaravaju duh starog Beograda, kuća je dobila muzejsku vrednost i prostor za edukaciju. Danas, uz istorijske izvore govori o razvoju srpskog društva, o tome kako su se razvijale stambena arhitektura i privreda tog vremena, odnosno o kontinuitetu razvoja arhitekture Beograda XIX veka na Savskoj padini.